Kubisme in de kunst: Een revolutie in perspectief

Het kubisme is een van de meest baanbrekende kunststromingen uit de moderne kunstgeschiedenis. Ontstaan aan het begin van de 20e eeuw, bracht het een radicale breuk met traditionele schildertechnieken en introduceerde het een nieuwe manier van kijken naar de werkelijkheid. Geïnspireerd door Paul Cézanne, maar vooral ontwikkeld door Pablo Picasso en Georges Braque, veranderde het kubisme de manier waarop kunstenaars vormen, ruimte en perspectief benaderden.

De kern van het kubisme ligt in de fragmentatie van vormen en het weergeven van objecten en figuren vanuit meerdere gezichtspunten tegelijkertijd. Hierdoor ontstonden kunstwerken die niet langer afhankelijk waren van een enkel gezichtspunt, zoals in de traditionele schilderkunst. In plaats daarvan lieten kubistische werken een geabstraheerde en analytische weergave van de wereld zien, waarin de werkelijkheid werd opgebroken in geometrische vormen.

De oorsprong van het kubisme

Het kubisme ontstond rond 1907 in Parijs, een periode waarin kunstenaars steeds meer experimenteerden met nieuwe vormen en technieken. Pablo Picasso’s revolutionaire schilderij Les Demoiselles d’Avignon wordt vaak gezien als het startpunt van het kubisme. In dit werk, geïnspireerd door Afrikaanse maskers en primitieve kunst, vervormde Picasso de menselijke figuren tot hoekige, geometrische vormen. Dit markeerde een breuk met het traditionele perspectief en zette de toon voor wat later een volledige kunststroming zou worden.

Georges Braque, een andere pionier van het kubisme, werkte nauw samen met Picasso om deze nieuwe stijl verder te ontwikkelen. Ze begonnen met het analyseren en deconstrueren van objecten in kleinere geometrische vormen, wat leidde tot het ontstaan van de ‘analytische’ fase van het kubisme. Hierin lag de nadruk op het afbreken van objecten en figuren tot abstracte fragmenten, waardoor een nieuwe, intellectuele benadering van kunst ontstond.

Kenmerken van het kubisme

Het kubisme is te herkennen aan verschillende kenmerkende stijlelementen die de kunstwereld voorgoed hebben veranderd. De belangrijkste kenmerken van het kubisme zijn:

• Geometrische fragmentatie: Objecten en figuren worden opgedeeld in geometrische vormen zoals kubussen, cilinders en kegels.
• Meervoudig perspectief: In plaats van één gezichtspunt wordt een object vanuit meerdere hoeken tegelijkertijd weergegeven.
• Beperkt kleurgebruik: Vooral in de analytische fase van het kubisme werd een sober kleurenpalet gebruikt met veel bruin-, grijs- en okertinten.
• Abstractie: Hoewel kubistische kunst vaak nog herkenbare onderwerpen heeft, zijn deze sterk gedeconstrueerd en gestileerd.
• Aandacht voor vorm in plaats van perspectief: Diepte en ruimtelijkheid worden niet langer op de traditionele manier weergegeven, maar ontstaan door overlapping en doorsnijding van vlakken.
• Gebruik van collage: In de latere ‘synthetische’ fase van het kubisme werden collagetechnieken geïntroduceerd, waarbij krantenknipsels en andere materialen in de compositie werden verwerkt.

Analytisch en synthetisch kubisme

Het kubisme wordt vaak onderverdeeld in twee fasen: analytisch en synthetisch kubisme. Elk van deze fasen had een eigen benadering en stijl, maar beide waren gericht op het deconstrueren en heropbouwen van de visuele wereld.

• Analytisch kubisme (1909-1912): In deze fase onderzochten Picasso en Braque hoe ze objecten konden afbreken tot hun geometrische basisvormen. De composities waren vaak complex en opgebouwd uit kleine, overlappende vlakken. De kleuren waren overwegend monochroom en gericht op bruine en grijze tinten. Dit maakte het mogelijk om de nadruk te leggen op vorm en structuur zonder afleiding van kleur.
• Synthetisch kubisme (1912-1914): In deze fase begonnen kunstenaars meer gebruik te maken van collage en assemblage. In plaats van alleen objecten te analyseren en af te breken, werd nu ook geprobeerd om nieuwe vormen en structuren te creëren door verschillende elementen samen te voegen. Dit leidde tot het gebruik van helderdere kleuren en een speelser karakter in de composities.

Invloed van het kubisme

Het kubisme had een enorme invloed op de kunstwereld en inspireerde talloze andere stromingen en kunstenaars. Niet alleen in de schilderkunst, maar ook in beeldhouwkunst, architectuur, design en zelfs muziek waren de invloeden van het kubisme merkbaar. Enkele belangrijke invloeden van het kubisme zijn:

1. Futurisme: Deze Italiaanse stroming nam de fragmentatie en dynamiek van het kubisme over en paste het toe op beweging en snelheid.
2. Constructivisme: In Rusland werd het kubisme gecombineerd met abstracte en industriële elementen om constructivistische kunst te creëren.
3. De Stijl: Nederlandse kunstenaars zoals Piet Mondriaan gebruikten kubistische principes om tot hun eigen geometrische en abstracte kunst te komen.
4. Surrealisme: Hoewel het kubisme voornamelijk analytisch was, beïnvloedde het de manier waarop surrealisten ruimte en vormen benaderden.
5. Abstracte kunst: Kunstenaars zoals Kazimir Malevich en Wassily Kandinsky werden geïnspireerd door het kubisme om nog verder te abstraheren.
6. Architectuur: De hoekige, geometrische vormen van het kubisme vonden hun weg naar moderne architectuur en design.
7. Mode en grafisch design: Patronen en stijlen geïnspireerd door kubistische principes kwamen terug in mode en typografie.
8. Muziek: Componisten als Igor Stravinsky werden beïnvloed door de gestructureerde, gefragmenteerde benadering van het kubisme.
9. Film en fotografie: Het experimenteren met perspectief en montage in de vroege filmkunst heeft wortels in het kubisme.
10. Latere avant-garde bewegingen: Van dadaïsme tot popart, veel moderne kunstvormen hebben iets te danken aan het kubisme.

Belangrijke kubistische kunstenaars

Naast Picasso en Braque waren er meerdere kunstenaars die een belangrijke rol speelden in de ontwikkeling en verspreiding van het kubisme. Enkele van de meest prominente kubistische kunstenaars zijn:

• Juan Gris: Een Spaanse schilder die de synthetische fase van het kubisme verder ontwikkelde met helderdere kleuren en een duidelijke structuur.
• Fernand Léger: Bekend om zijn mechanische en industriële interpretatie van het kubisme.
• Robert Delaunay: Zijn stijl, bekend als orfisme, bracht kleur en ritme in het kubisme.
• Jean Metzinger en Albert Gleizes: Zij schreven een van de eerste manifesten over het kubisme en hielpen de beweging theoretisch te onderbouwen.
• Marcel Duchamp: Hoewel vooral bekend van zijn dadaïstische werken, had zijn vroege werk een sterke kubistische invloed.

Samenvattend

Het kubisme was een revolutionaire kunststroming die het traditionele perspectief volledig doorbrak en een nieuwe manier van kijken introduceerde. Door objecten en figuren te ontleden in geometrische vormen en verschillende gezichtspunten tegelijk te tonen, ontstond een dynamische en abstracte stijl. De invloed van het kubisme was enorm en reikte ver buiten de schilderkunst, met invloeden op architectuur, mode, design en zelfs muziek.

Zonder het kubisme zou de moderne kunst er vandaag heel anders uitzien. Het opende de deur naar abstractie en experimentele technieken die nog steeds kunstenaars over de hele wereld inspireren. Dus de volgende keer dat je een kubistisch kunstwerk ziet, sta dan even stil bij de radicale vernieuwing die het ooit teweegbracht.